Jak się rozliczyć po zakończeniu związku partnerskiego?

W ostatnich latach odnotowuje się nie tylko wzrost liczby rozwodów ale także i drastyczny spadek liczby zawieranych małżeństw. Coraz więcej osób decyduje się na tzw. życie bez zobowiązań. Konkubinat kusił od lat osoby niechętne do „formalizowania swojego uczucia”. Faktycznie w taki związek łatwiej się wchodzi i  prościej wychodzi, przynajmniej w teorii… . Sprawy się komplikują w sytuacji gdy partnerzy żyjąc przez wiele lat zgromadzili wspólny majątek, zaciągnęli wspólnie kredyt bądź jeden z nich finansował i utrzymywał całe gospodarstwo domowe.

Konkubinat to nie małżeństwo i nie korzysta z praw i zasad przewidzianych dla tego związku w KRiO. 

Jedną z zasad konstytucyjnych jest ochrona małżeństwa (art. 18 Konstytucji RP). Co oznacza nie mniej nie więcej niż to, że Państwo ( system prawny) chroni prawnie zalegalizowany związek mężczyzny i kobiety zwany małżeństwem.

Polskie prawodawstwo nie przewiduje na chwilę obecną żadnych uregulowań umożliwiających regulację stosunków partnerskich podczas trwania konkubinatu lub po jego ustaniu. Niedopuszczalne jest stosowanie unormowań z zakresu prawa małżeńskiego (w tym wspólności majątkowej i podziału dorobku), nawet w drodze analogii do innych niż małżeństwo stosunków cechujących się istnieniem więzi osobisto – majątkowych. Takie konsekwentne i jednolite stanowisko jest, z pełnym poparciem przedstawicieli doktryny, przyjmowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle rozliczeń majątkowych osób żyjących w związkach partnerskich (wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., sygn.akt: IV CSK 301/07).

Z tych też względów stosunku partnerskie a w zasadzie sposób rozliczenia się partnerów po ustaniu ich relacji budzi wiele wątpliwości praktycznych. Z uwagi na brak uregulowań szczególnych zastosowanie znajdują przepisy ogólne Kodeksu cywilnego o współwłasności i bezpodstawnym wzbogaceniu.

Przykładowo jeżeli partnerzy żyjąc przez wiele lat dorobili się wspólnie pewnego majątku, bądź jeden z nich dokonywał nakładów na rzecz stanowiącą własność drugiego, rozliczenie roszczeń powinno się odbyć w procesie o zniesienie współwłasności.(uchwała SN z 30 stycznia 1986 r., sygn. akt III CZP 79/85, OSNC 1987, nr 1, poz. 2).

Sąd dokonując rozliczeń w takim stanie faktycznym do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie na własność lub w posiadanie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak też z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty stosuje przepisy o zniesieniu współwłasności, natomiast do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jedną z wymienionych osób w przedmiotach należących do drugiej, a wchodzących w skład wspólnego gospodarstwa – przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (uchwała SN z 30 stycznia 1970 r., sygn. akt III CZP 62/69).

Jak już wspomniałam na początku w aktualnym orzecznictwie podnosi się, że do partnerów nie mogą być stosowane przepisy dotyczące związku małżeńskiego.  Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować, gdy brak innej podstawy prawnej umownej, deliktowej czy wynikającej z art. 224–230 KC, na której możliwe byłoby przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zasadami współżycia społecznego wobec konieczności uwzględnienia roszczenia o zwrot nakładów.  Zasądzeniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podlega kwota odpowiadająca aktualnemu stanowi wzbogacenia w dacie wyrokowania. 

Jedynie takie rozstrzygnięcie prowadzi do rzeczywistego przywrócenia naruszonej bez podstawy prawnej równowagi majątkowej, szczególnie gdy chwila uzyskania korzyści jest odległa od chwili jej zwrotu (wyrok SN z 18 stycznia 2017 r., sygn. akt V CSK 198/16).

Nie budzi też większych kontrowersji stanowisko, że do rozliczeń składników majątkowych, które partnerzt nabyli na współwłasność ułamkową, mają zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności. Te nie mogą być jednak uznane za wyłączną, całościową podstawę rozliczeń po ustaniu konkubinatu, nie uwzględniają bowiem osobowego elementu wspólnoty partnerskiej  (wyrok SN z 21 marca 2018 r., sygn. akt V CSK 215/17).

Ochrona interesów majątkowych konkubentów w ich wzajemnych stosunkach nie powinna być nigdy intensywniejsza niż ochrona małżonków w analogicznych stanach faktycznych. Inne działanie oznaczałoby naruszenie bezspornych preferencji prawnych przyznanych małżonkom (postanowienie SN z 6 października 2004 r., sygn. akt II CK 47/04).

Podobne artykuły

• Kiedy wina wpłynie na podział majątku? Nowy wyrok Sądu Najwyższego.
• Nie zawsze alkoholik dostanie mniej przy podziale majątku wspólnego.
• Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków?
• Co dzieje się z kredytem w przypadku rozwodu?
• Czy można zmusić współmałżonka do partycypacji w kosztach utrzymania domu i ponoszenia innych wydatków rodziny?